25 
Sen
2022
15:44
499

Avrasiya Araşdırmaları Mərkəzinin tədqiqatçısı Azərbaycan və Ermənistan arasında baş verən hərbi münaqişəni dəyərləndirib - EKSKLÜZİV

Fransız tarixçi, politoloq, Avrasiya Araşdırmaları Mərkəzinin tədqiqatçısı Maksim Qauen Azərbaycan və Ermənistan  arasında baş verən müharibəni və hazırkı hərbi vəziyyəti dəyərləndirib.

Məsələ ilə bağlı M. Qauen InterPress.ge-nin suallarını cavablandırıb.

InterPress.ge müsahibəni oxuyuculara təqdim edir:

Sizcə bu ilin sentyabr ayının  12-də Ermənistan-Azərbaycan sərhədində vəziyyət niyə pisləşdi? Bunu necə dəyərəndirə bilərsiniz?

“Sirr deyil ki, erməni komandanlığının tərkibində (Rusiya və ya İranın köməyi ilə) yeni müharibə arzusunda olan, azərbaycanlıların əvvəllər işğal olunmuş ərazilərə qayıtmasının qarşısını almaq istəyən çoxlu revanşist zabitlər var. Nikol Paşinyanın onların tərəfində olduğunu düşünmürəm. O, həqiqətən də dövlət çevrilişindən qorxduğu üçün orduda təmizlik aparmadı (Türkiyədə Gülən təriqətinin 2016-cı ilin iyulunda, əsas gülənçi zabitlərin işdən çıxarılacağını öyrəndikdən dərhal sonra hakimiyyəti zorla ələ keçirməyə çalışdığı kimi). Vəziyyət xüsusilə sentyabr ayında niyə pisləşdi? Ən azı iki əlamət var: Avqustun sonunda Şarl Mişelin himayəsi altında danışıqlar yaxşılaşdı; Ermənistana giriş qadağası qoyulmazdan bir az əvvəl isə Erməni İnqilab Federasiyasının (ARF) dünya bürosunun üzvü Frank “Murad” Papazyan sentyabr ayında “böyük sürpriz” olacağını elan etmişdi. Bununla yanaşı, ARF  hər hansı üsulla, o cümlədən zorakı nümayişlər və icazəsiz hökumət binasına soxulmaq cəhdləri də daxil olmaqla İrəvanda hakimiyyət dəyişikliyi etmək istəyini gizlətmir. Kənardan baxanda bu toqquşmalar hakimiyyətin ələ keçirilməsi zamanı yaşaanılan uğursuzluqdan sonrakı B planı kimi görünür. Yeri gəlmişkən, Ermənistan (1918-ci ildə) Gürcüstana hücum edərkən ARF hakimiyyətdə idi. ARF 2008-ci ildə açıq-aşkar şəkildə diasporalarda Rusiyanın xeyrinə gürcülər əleyhinə nümayişlər təşkil edib. Bu yaxınlarda (dekabr 2020) cənab Papazyan Kremlin mövqeyi ilə tam uyğunlaşmanın tərəfdarı idi. Bu tarixdən sonra o, fikrindən dönməyib”.

Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirliyinin rəsmi bəyanatına əsasən, Azərbaycan -Ermənistan sərhəddində son yaşanan hadisələrdə Ermənistan genişmiqyaslı hərbi təxribat törətdi,  sizcə Ermənistan Azərbaycana qarşı nə məqsədlə  genişmiqyaslı hərbi təxribat törətdi?

“Ermənistanın hər hansı bir məqsədinin olduğunu düşünmürəm. Amma buna qərar verən zabitlər qeyd etdiyim kimi Rusiya və yaxud İranı (münaqişəyə) cəlb etmək istəyirdilər. Kreml Avropa İttifaqının (Aİ) vasitəçiliyi ilə əldə olunacaq sülh razılaşmasını istəmir və İran mollaları indiki kontekstdə Zəngəzur dəhlizi layihəsinə şiddətlə qarşıdırlar. Xüsusilə də indiki kontekstdə. Mən Türkiyə ilə İsrail arasında tam barışıq və bunun nəticədə 2007-2008-ci illərdəki kimi İsrail-Türkiyə-Azərbaycan üçbucağının yenidən yaradılmasını (amma Türkiyə və Azərbaycanın daha güclü orduları ilə), o cümlədən əsasən etnik azərbaycanlıların yaşadığı (İranın) şimal-qərb ərazilərində də daxil olmaqla daxili iğtişaşların artmasını nəzərdə tuturam. İslamçı rejim cəlbedici Azərbaycan istəmir və ona görə də həmişə erməni millətçiliyini dəstəkləyib”.

Sizin fikrinizcə Ermənistan dəhliz məsələsində niyə razılaşmır?

İki səbəb var. Birincisi, Nikol Paşinyan və İlham Əliyev arasında dəhlizin mahiyyəti ilə bağlı fikir ayrılıqlarıdır – lakin bu fikir ayrılıqlarını danışıqlar yolu ilə həll etmək olar və hələ 2021-ci ilin oktyabrında cənab Paşinyan bununla bağlı ümidverici çıxış edib. İkincisi, artıq qeyd etdiyim səbəblər: Ordu daxilində ARF-nin revanşist elementləri və (1998-2018-ci illərdə hakimiyyətdə olan) Respublikaçı Partiyanın qalıqlarının sülhə və hətta daha çox dəhliz məsələsinə qarşıdırlar və bunlaarı Ermənistanın suverenliyinə qarşı atılmış addım hesab edirlər. Cənab Paşinyan qorxusunu tam başa düşmək üçün, məsələn, siz bilməlisiniz ki, sülh əleyhinə nümayişlərin əsas təşkilatçıları arasında (təbii ki, dəhliz də daxil olmaqla) Hampiq Sasunyan da var. ARF-nin bu üzvü 1982-ci ildə Los-Ancelesdəki Türkiyənin baş konsuluna sui-qəsd törətdiyinə görə 1984-cü ildə Kaliforniyada məhkum edilib. O, təxminən 40 il (1982-ci ilin yanvar-2021-ci ilin oktyabr ayları) həbsdə olub. O, mənasız müdafiə strategiyasına görə daha əvvəl azadlığa buraxılmadı: 2002-ci ilə qədər qətldə hər hansı iştirakını inkar etdi və bundan başqa rəhbərlərinin adlarını verməkdən imtina etedirdi və bu ABŞ məhkəmə sistemi üçün bağışlanması çətin idi. O, nə özü üçün nə qədər ağrılı olmasından asılı olmayaraq partiyası ondan nə istəsə etdi. Cənab Paşinyan tərəfdarları tərəfindən linç olunmaq riskini almağına baxmayaraq, yenə də öldürməkdən çəkinməyəcək. 1999-cu ildə Ermənistanın baş naziri Azərbaycanla sülh sazişinin imzalanmasını nəzərdən keçirdiyi üçün öldürülüb. Belə çıxır ki, komando rəisi ARF-nin üzvü olub.

Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələrisentyabrın 12-də gecə saatlarında beynəlxalq hüququn hamılıqla tanınmış prinsip və normalarını, fundamental insan hüquqlarını, Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderləri arasında 2020-ci il 10 noyabr tarixində imzalanmış üçtərəfli Bəyanatın şərtlərini növbəti dəfə qəsdən və kobud şəkildə pozaraq Azərbaycan-Ermənistan dövlət sərhədinin Daşkəsən, Kəlbəcər və Laçın istiqamətlərində genişmiqyaslı təxribat törətmişdir.

Ermənistan silahlı qüvvələrinin diversiya qrupları tərəfindən törədilən növbəti genişmiqyaslı hərbi təxribatı, xüsusilə də qaranlıq hava şəraitində ərazinin dağlıq relyefi və mövcud dərə boşluqlarını istifadə edərək müxtəlif istiqamətlərdə Azərbaycan ərazilərinin, xüsusilə geniş bərpa-quruculuq işlərinin aparıldığı yerlərin, təminat yollarının minalanması ilə bağlı şərh verməyinizi xahiş edirik.

“Bu, bir növ asimmetrik müharibədir. Erməni komandanlığı, o cümlədən ən fanatik millətçi zabitlər 2020-ci ildən Azərbaycanın ən güclü olduğunu anladı. Hətta Rusiya və/və ya İranı işə cəlb etmək istəyənlər də bilirlər ki, bu dərhal baş verə bilməz. Məhz  ona görə də onlar səbəbsiz atəşə tutmaq və azərbaycanlılar üçün ən həssas olanı, yəni mədənçilik kimi klassik üsullarla bu təxribat strategiyasını seçiblər. Karbohidrogen ehtiyyaatlarından əldə edilən gəlirlər yüksək texnologiyalı silahların alışını mümkün edə bilir.  Azərbaycan dövlətinin təşkilatlanma qabiliyyəti, eləcə də Türkiyə və İsraillə ittifaqlar NATO standartlarına uyğun keyfiyyətli ordu yarada bilər, lakin heç nə nəhəng əraziləri tez bir zamanda minalardan təmizləyə bilməz. Təxribatçılar bilirdilər ki, azərbaycanlıları minalama bölməsinin fəaliyyətindən daha çox heç nə hiddətləndirə bilməz. Əslində, təxribat strategiyası 1890-cı illərdən başlayaraq erməni millətçiliyində çox köhnə bir ideyadır (amma o zamanlarda bu Osmanlı imperiyasına qarşı idi). Vasitələr fərqlidir, lakin xarici müdaxiləni təhrik etmək istəyi əsasən eynidir. Yəqin ki, onlar Azərbaycanın balanssız cavab verəcəyinə ümid edirdilər, lakin bu baş vermədi: Azərbaycan ordusu Ermənistanın döyüş vasitələrini məhv etdi, yüzlərlə hərbçini öldürdü və strateji yüksəklikləri ələ keçirərək sərhədi təkbaşına demarkasiya etdi” .

Məlum olduğu kimi, Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində bir çox ərazilər ermənilər tərəfindən minalanmışdır və bu minalara görə bir çox sivil vətəndaş və hərbiçi həlak olmuşdur, bundan əlavə ağır xəsarət alanlarda olmuşdur. Bunlara baxmayaraq Ermənistan minalanmış ərazilərin xəritəsini verməkdən boyun qaçırır. Bu məsələni necə dəyərləndirirsiniz?

“Ermənistan faktiki olaraq xəritələr təqdim edib, lakin onlar qismi və aşağı dəqiqliyə malikdir. Onlar tamamilə yararsız deyillər, lakin kifayət etmirlər. Kənardan baxanda səbəblər belə görünür: Nikol Paşinyanın danışıqlar üçün nəyisə əlində saxlamaq istəyi; orduda belə bir istəyin olmaması (səbəbini əvvəlki cavablarda izah etmişəm) və şübhəsiz ki, minaların əhəmiyyətli bir hissəsi atəşkəs razılaşmasının əldə edilməsindən Azərbaycan ordusunun gəlişinə qədər olan müddətdə basdırılmışdı, lakin bunu edənlər azərbaycanlıların həyatını zəhərləməkdən başqa bir şey deyildi və onların hətta xəritə belə hazırlamağa həvəsi yox idi”.

Bizimlə əlaqə saxlayın